Bệnh Crohn, thể bệnh hiếm gặp ở đường ruột

BỆNH CROHN LÀ GÌ?

» Bệnh Crohn là một bệnh viêm mãn tính ở ruột, có thể ảnh hưởng đến bất kỳ đoạn nào của đường tiêu hóa từ miệng đến hậu môn. Nhưng thường gặp nhất vẫn là viêm tại ruột non và đại tràng.

» Bệnh còn được gọi là u hạt viêm ruột, viêm ruột khu vực. Nam nữ có tỷ lệ mắc bệnh như nhau. Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng thường gặp nhất là ở 15-30 tuổi.

Bệnh Crohn

» Bệnh Crohn và viêm loét đại trực tràng có mối liên quan đến nhau, đều được gọi là bệnh viêm ruột (inflammatory bowel disease- IBD). Hai bệnh này được xếp vào cùng một nhóm bởi vì chúng được xem là có nguyên nhân giống nhau. Cụ thể:

NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH CROHN

» Nguyên nhân của bệnh Crohn chưa được biết đến rõ ràng. Nhưng những nghiên cứu đã chỉ ra sự liên quan của các yếu tố sau: 

• Sự kích hoạt bất thường của hệ thống miễn dịch trong ruột. Hệ thống miễn dịch bao gồm các tế bào miễn dịch và protein mà các tế bào miễn dịch này tạo ra. Thông thường, các tế bào và protein này bảo vệ cơ thể chống lại vi khuẩn, virus, nấm và những tác nhân gây bệnh từ bên ngoài khác. Kích hoạt hệ thống miễn dịch gây viêm trong các mô nơi tác nhân gây bệnh xâm nhập (Viêm là một cơ chế bảo vệ quan trọng được sử dụng bởi hệ thống miễn dịch). Thông thường, hệ thống miễn dịch chỉ được kích hoạt khi cơ thể tiếp xúc với tác nhân gây bệnh. Ở những người mắc bệnh, hệ thống miễn dịch được kích hoạt bất thường và mãn tính trong trường hợp không có bất kỳ tác nhân gây bệnh nào. Điều này dẫn đến viêm mãn tính và loét. 
• Sự kích hoạt bất thường của hệ thống miễn dịch là do di truyền. Do đó, bố mẹ, anh, chị, em, và con cái của những người mắc bệnh Crohn có nguy cơ mắc các bệnh này cao hơn những người khác. Gần đây, một gen có tên NOD2 đã được xác định là có liên quan đến bệnh Crohn. Những người có đột biến gen này dễ bị bệnh Crohn hơn. Vì vậy mà bệnh này chủ yếu mắc ở người da trắng và người Mỹ gốc Phi, rất hiếm gặp ở Việt Nam.
• Một số yếu tố môi trường cũng được cho là góp phần dẫn đến bệnh. Vì đường tiêu hóa tiếp xúc với nhiều chất trong chế độ ăn uống, do đó khuyến cáo ăn uống có thể ảnh hưởng đến tình trạng viêm. Ăn nhiều chất béo không bão hòa, thịt đỏ và đồ uống có cồn, hút thuốc, tiếp xúc với bụi, hóa chất có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh. 

» Mặc dù các yếu tố được xem là nguyên nhân gây ra bệnh Crohn và viêm loét đại trực tràng là giống nhau, nhưng triệu chứng của chúng là khác nhau. Tại sao lại như vậy thì các nhà khoa học còn chưa giải thích được, vì dù sao nguyên nhân chính xác của chúng vẫn chưa được biết đến rõ ràng mà!

CÁC TRIỆU CHỨNG CỦA BỆNH CROHN

» Sự kích hoạt bất thường của hệ thống miễn dịch ảnh hưởng đến toàn cơ thể. Vì vậy khi mắc bệnh, ngoài triệu chứng Crohn ở đường tiêu hóa, người bệnh còn thấy những triệu chứng cả ngoài đường tiêu hóa.

Triệu chứng ở đường tiêu hóa

Triệu chứng bệnh Crohn

» Bệnh Crohn là bệnh mãn tính có những đợt cấp tính triệu chứng nặng lên đột ngột. Các triệu chứng có thể phát triển dần dần hoặc xảy ra đột ngột mà không có cảnh báo nào.

» Đau bụng là triệu chứng ban đầu phổ biến của bệnh Crohn, đặc biệt là ở vùng bụng dưới bên phải. Nó thường đi kèm với tiêu chảy, cảm giác mót rặn, có thể có hoặc không có máu. Trong trường hợp nghiêm trọng, đi ngoài lên đến hơn 20 lần một ngày, chảy máu nhiều. Có thể thấy đầy hơi. Trường hợp thực quản và dạ dày ảnh hưởng sẽ gây đau bụng trên, khó nuốt, nôn. 1/3 số người bệnh mắc Crohn có thể có một hoặc nhiều tình trạng sau đây liên quan đến vùng hậu môn: sưng mô cơ thắt hậu môn, loét và nứt cơ thắt hậu môn, rò hậu môn, áp xe hậu môn, gây đau và ngứa vùng quanh hậu môn.

» Bệnh kéo dài làm người bệnh mệt mỏi, gầy sút, thiếu máu, thể trạng suy sụp do rối loạn tiêu hóa kéo dài.

» Những đợt cấp tính có biểu hiện đau bụng dữ dội, tiêu chảy, buồn nôn hoặc nôn, một số trường hợp kèm theo có sốt cao (39-40 độ C).

Triệu chứng ngoài đường tiêu hóa:

» Triệu chứng toàn thân: trẻ em chậm tăng trưởng, chậm phát triển. Ở một số người lớn tuổi có thể có biểu hiện giảm cân do rối loạn hấp thu carbohydrat hay chất béo tại ruột non, mất cảm giác ngon miệng.

» Triệu chứng của bệnh ở cơ quan khác: 

• Viêm màng cứng và viêm bồ đào mắt có thể dẫn đến mất thị lực nếu không được điều trị.
• Bệnh thấp khớp gây đau, sưng, cứng khớp, có thể làm mất khả năng vận động hoặc chức năng của khớp.
• Ban đỏ, loét ở da. 
• Loãng xương.
• Sưng đau chân dưới ở bệnh huyết khối tĩnh mạch sâu, khó thở do tắc phổi.
• 15% người bệnh Crohn có các biến chứng thần kinh như co giật, đột quỵ, bệnh cơ, bệnh thần kinh ngoại biên, đau đầu và trầm cảm.

» Nguy hiểm hơn, bệnh còn gây ra những biến chứng khá nghiêm trọng.

BIẾN CHỨNG DO BỆNH CROHN GÂY RA

» Bệnh Crohn ảnh hưởng đến độ dày của thành ruột, theo thời gian có thể gây hẹp lòng ruột dẫn đến tắc ruột. Một số trường hợp yêu cầu phải phẫu thuật để loại bỏ phần ruột bị bệnh.

» Chứng viêm kinh niêm có thể dẫn đến vết loét ở bất kỳ nơi nào trên đường tiêu hóa, bao gồm cả miệng và hậu môn, vùng sinh dục. Loét nghiêm trọng có thể gây thủng ruột - vi khuẩn từ bên trong ruột có thể lây lan sang các cơ quan lân cận và khoang bụng xung quanh gây viêm phúc mạc, hoặc hình thành các lỗ rò. Nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong.

» Lỗ rò này nối thông bất thường ruột với các cơ quan lân cận: lỗ rò giữa ruột và bàng quang, giữa ruột và da, giữa ruột và âm đạo, từ ruột đến hậu môn. Khi lỗ rò hình thành, thực phẩm, chất cặn bã, vi sinh vật từ ruột có thể qua các khu vực rò ruột gây viêm nhiễm, khó chịu.  

» Những người mắc bệnh Crohn có thể bị thiếu máu do thiếu vitamin B12, folate, thiếu sắt, hoặc thiếu máu do chảy máu mãn tính, suy dinh dưỡng do chán ăn và giảm hấp thu chất dinh dưỡng.

» Nguy hiểm nhất đấy chính là biến chứng ung thư. Bệnh Crohn làm tăng nguy cơ ung thư ở khu vực bị viêm. Nguy cơ bắt đầu sau 8-10 năm mắc bệnh, và tỷ lệ chuyển hóa ung thư ở bệnh Crohn cao hơn cả viêm loét đại trực tràng.

» Vì mức độ nguy hiểm, bệnh Crohn yêu cầu được chẩn đoán, theo dõi và điều trị sớm.

CHẨN ĐOÁN BỆNH CROHN

» Không có tiêu chuẩn vàng nào chẩn đoán cụ thể cho bệnh Crohn. Chẩn đoán bệnh Crohn bị nghi ngờ ở bệnh nhân bị sốt, đau, tiêu chảy có hoặc không chảy máu, và các bệnh hậu môn như loét hoặc nứt. 

» Bước đầu tiên được lựa chọn để tiến hành chẩn đoán là nội soi đại tràng, vì nội soi là xét nghiệm tốt nhất để chẩn đoán bệnh Crohn. Nội soi cho chúng ta thấy được hình ảnh trực tràng, đại tràng và hồi tràng (những phần ruột dễ bị viêm nhất trong bệnh Crohn). Đặc điểm viêm ở những phần nào sẽ giúp chẩn đoán bệnh. Trong quá trình nội soi có thể lấy các mẫu mô nhỏ tiến hành sinh thiết, phân biệt bệnh Crohn và viêm loét đại trực tràng.

» Nếu bệnh ở ruột non (nội soi đại trực tràng và hồi tràng chưa đủ chẩn đoán bệnh), hoặc người bệnh triệu chứng nặng không thể nội soi, sẽ được tiến hành chụp X-quang hoặc chụp CT ổ bụng.  X-quang đưa về hình ảnh của cả dạ dày, ruột non, đại tràng và trực tràng, cho thấy hình ảnh viêm, hẹp ruột non hoặc hình ảnh lỗ rò. CT chụp hình ảnh toàn bộ bụng và xương chậu, hữu ích trong việc tìm kiếm các biến chứng như áp- xe, hẹp ruột hoặc lỗ rò.

» Nội soi viên nang gần đây được thêm vào danh sách xét nghiệm chẩn đoán bệnh Crohn trong trường hợp nghi ngờ viêm ở ruột non. Viên nang chứa một máy quay video thu nhỏ được nuốt vào cơ thể. Khi viên nang đi qua ruột non, nó sẽ gửi hình ảnh video của toàn bộ đường tiêu hóa. Nội soi viên nang video có thể đặc biệt hữu ích khi có sự nghi ngờ mạnh mẽ về bệnh Crohn nhưng chụp X-quang bình thường. (Tia X-quang không tốt trong việc xác định sớm, bệnh Crohn nhẹ). Nội soi viên nang video không nên được thực hiện ở những bệnh nhân bị tắc ruột non. Viên nang có thể bị kẹt ở vị trí tắc nghẽn và làm cho tình trạng trở nên tồi tệ hơn. 

» Xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán là xét nghiệm máu trong phòng thí nghiệm, cho thấy số lượng bạch cầu tăng và tốc độ lắng, cả hai đều cho thấy nhiễm trùng hoặc viêm. Các xét nghiệm máu khác có thể cho thấy số lượng tế bào hồng cầu thấp ( thiếu máu ), protein máu thấp và khoáng chất cơ thể thấp, phản ánh sự mất các khoáng chất này do tiêu chảy mãn tính.

» Khi được chẩn đoán bệnh, điều tiếp theo cần quan tâm là điều trị bệnh như thế nào.

ĐIỀU TRỊ BỆNH CROHN

» Không có cách chữa trị cho bệnh Crohn. Bệnh nhân mắc bệnh Crohn thường sẽ trải qua các đợt cấp tính sau đó là thời gian thuyên giảm kéo dài hàng tháng đến hàng năm. Trong trường hợp thuyên giảm, có thể ngăn ngừa tái phát và kiểm soát các triệu chứng bằng thuốc, thay đổi lối sống và chế độ ăn uống, thay đổi thói quen ăn uống (ăn số lượng nhỏ thường xuyên hơn), giảm căng thẳng, hoạt động vừa phải và tập thể dục.

Điều trị bằng thuốc phụ thuộc tình trạng bệnh:

Điều trị bằng thuốc

» Thuốc chống viêm làm giảm tình trạng viêm của ruột. Các loại thuốc chống viêm được sử dụng là: các hợp chất 5-ASA và corticosteroid. Tuy nhiên chúng có khá nhiều tác dụng phụ.

• Tác  dụng phụ của các hợp chất 5-ASA có thể có bao gồm có buồn nôn, nôn, ợ nóng, đau đầu, tiêu chảy.
• Corticosteroid có thể giúp giảm viêm bất cứ nơi nào trong cơ thể, nhưng nó có rất nhiều tác dụng phụ, do đó chỉ được sử dụng khi các hợp chất 5-ASA không đáp ứng với người bệnh. Tác dụng phụ nghiêm trọng bao gồm cao huyết áp, tiểu đường, loãng xương, đục thủy tinh thể, hoại tử vô khuẩn khớp hông và tăng khả năng bị nhiễm trùng. Sử dụng lâu dài corticosteroid ở trẻ em có thể dẫn đến chậm tăng trưởng. Ngừng sử dụng corticosteroid đột ngột có thể gây ra suy thượng thận. Ngay cả sau khi ngừng sử dụng corticosteroid, tuyến thượng thận vẫn cần thời gian phục hồi trong vài tháng đến hai năm. 

» Thuốc điều hòa miễn dịch là thuốc giảm viêm bằng cách ức chế hệ thống miễn dịch của cơ thể (vì ở người bệnh Crohn có sự hoạt động bất thường của hệ thống miễn dịch). Thuốc được sử dụng ở bệnh nhân bệnh Crohn nặng không đáp ứng với các chất chống viêm. Hệ thống miễn dịch của cơ thể có vai trò bảo vệ cơ thể chống lại vi khuẩn, virus, nấm và tác nhân gây bệnh từ bên ngoài khác. Thuốc ức chế miễn dịch sẽ làm cơ thể dễ bị nhiễm trùng dẫn đến: viêm gan, viêm tụy, viêm phổi, suy giảm khả năng sinh sản ở nam giới... Ở mức độ nặng cũng có khả năng gây nguy hiểm đến tính mạng.

» Thuốc kháng sinh được sử dụng trong bệnh Crohn chỉ trong trường hợp có nhiễm trùng. 

» Các thuốc khác: Ngoài việc kiểm soát tình trạng viêm, một số thuốc có thể giúp làm giảm các triệu chứng. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh Crohn, có thể dùng một hoặc nhiều loại thuốc sau:

• Thuốc chống tiêu chảy
• Thuốc nhuận tràng: Trong một số trường hợp, bệnh có thể gây phù nề làm hẹp ruột dẫn đến táo bón
• Thuốc giảm đau
• Thuốc bổ sung sắt, vitamin B12
• Bổ sung Calci và vitamin D.

Phẫu thuật trong bệnh Crohn

Phẫu thuật cũng không thể trị hết bệnh Crohn

» Không có phương pháp phẫu thuật cho bệnh Crohn. Ngay cả khi cắt bỏ các đoạn ruột bị bệnh, tình trạng viêm vẫn thường xuyên tái phát đoạn ruột khỏe mạnh còn lại sau vài tháng đến nhiều năm sau phẫu thuật. Vì vậy phẫu thuật trong bệnh Crohn được sử dụng chủ yếu cho trường hợp:

• Không đáp ứng với thuốc 
• Trường hợp xảy ra biến chứng tắc ruột, thủng ruột, lỗ rò..

» Thông thường, sau khi các phần bị bệnh của ruột được phẫu thuật cắt bỏ, bệnh nhân có thể hết bệnh và các triệu chứng trong một thời gian, thường là nhiều năm.  Bệnh tái phát thường nằm ở gần nơi phẫu thuật. Trên thực tế, một nửa số bệnh nhân có thể tái phát các triệu chứng trong vòng bốn năm phẫu thuật. 

» Để giảm triệu chứng, hạn chế tác dụng phụ người bệnh có thể kết hợp dùng thuốc và Phương Đông đại tràng. Phương đông đại tràng có cơ chế:

• Tăng cường nuôi dưỡng, băng bó niêm mạc bị tổn thương để tránh tổn thương bồi phụ, chống kích thích, xuất tiết tại chỗ.
• Kích thích phục hồi niêm mạc đại tràng trong thời gian ngắn bằng cách tăng miễn dịch tại chỗ để cơ thể tự đề kháng và loại bỏ nguyên nhân gây bệnh, lưu ý rằng cái này hoàn toàn khác ức chế miễn dịch như Tây y.
• Ngăn ngừa quá trình thoái biến niêm mạc lâu ngày gây ưng thư hóa.

Vì tính chất nguy hiểm của nó, khi thấy có những dấu hiệu cảnh báo bệnh Crohn người bệnh nên đi khám ngay mà không được tự ý dùng thuốc. Bệnh để càng lâu nguy cơ biến chứng càng cao.